Kriptovalyuta tranzaksiyasi nima va u qanday ishlaydi?

Kriptovalyutani yuborish va qabul qilish hatto boshlang‘ich foydalanuvchilar ham osonlik bilan amalga oshira oladigan jarayon, chunki foydalanish uchun qulay hamyonlar mavjud. Lekin siz haqiqatan ham kripto tranzaksiya nima ekanligini bilasizmi? Agar bu savolga javob berishda qiynalayotgan bo‘lsangiz, ushbu maqola aynan siz uchun.

Kripto tranzaksiya nima?

Oddiy qilib aytganda, kriptovalyuta tranzaksiyasi — bu kripto hamyonlar o‘rtasidagi mablag‘larni o‘tkazish jarayoni bo‘lib, u tegishli valyuta ishlaydigan blokcheyn tizimiga yozib qo‘yiladi. Ba’zan tranzaksiyalarni TXNS deb ham atashadi, bu "transactions" so‘zining qisqartmasidir. Sizga ma’lumki, kriptovalyuta foydalanuvchiga xuddi fiat pul kabi tegishli emas — u aslida blokcheyn tizimida “yashaydi” va undan chiqmaydi. Bu shuni anglatadiki, kriptovalyutani o‘tkazish jarayoni ham boshqacha bo‘lib, uni oddiy fiat tranzaksiyalarga qaraganda tushunish qiyinroq.

Kripto tranzaksiya qanday ishlaydi?

Xo‘sh, kriptovalyuta o‘tkazmasi qanday amalga oshadi? Uni batafsilroq tushuntirib beramiz.

1-bosqich: Tranzaksiyani boshlash

Kripto tranzaksiyasi uchta asosiy qismdan iborat: jo‘natuvchi, qabul qiluvchi va tranzaksiya tafsilotlari.

• Jo‘natuvchi — boshqa foydalanuvchiga ma’lum miqdorda kriptovalyuta yuborish so‘rovini yaratadi.
• Qabul qiluvchi — mablag‘larni olish uchun jo‘natuvchiga o‘z hamyon manzilini taqdim etadi.
• Tranzaksiya tafsilotlari — yuboriladigan kriptovalyuta miqdori va ishtirokchilarning hamyon manzillarini o‘z ichiga oladi.

Agar ushbu ma’lumotlarning barchasi sizda mavjud bo‘lsa, tranzaksiyani boshlashga tayyorsiz.

2-bosqich: Tasdiqlash va avtorizatsiya

Kerakli tafsilotlarni kiritgandan so‘ng, jo‘natuvchi tranzaksiyani o‘zining xususiy kaliti yordamida imzolaydi — bu kriptovalyutaga kirish imkonini beruvchi alfanumerik kod. Bu jo‘natuvchi yuborayotgan kriptovalyutaga egalik qilishini isbotlovchi muhim kriptografik qadamdir. Xususiy kalit raqamli imzo yaratadi, bu jo‘natuvchining shaxsini tasdiqlaydi va tranzaksiyani avtorizatsiya qiladi. Ammo ko‘p hollarda xususiy kalitni eslab qolish shart emas: agar siz Cryptomus kabi ishonchli hamyondan foydalansangiz, hamyon provayderi tranzaksiyani avtomatik ravishda sizning xususiy kalitingiz bilan imzolaydi.

3-bosqich: Tranzaksiyani tarmoqda tarqatish

Tranzaksiya imzolangandan so‘ng, u tarmoqqa, xususan, kriptovalyuta protokolini ishlatadigan tugunlarga (nodes) uzatiladi. Barcha kripto o‘tkazmalari blokcheynda qayd etiladi, u umumiy reyestr vazifasini bajaradi.

4-bosqich: Tranzaksiyani tasdiqlash

Tranzaksiya PoW (Proof of Work) algoritmini qo‘llagan maynerlar yoki PoS (Proof of Stake) algoritmini ishlatgan tasdiqlovchilar tomonidan tasdiqlanishi kerak. Ushbu jarayon jo‘natuvchining tranzaksiyani amalga oshirish uchun yetarli kriptovalyutaga ega ekanligini va ikki karra xarajat muammosi mavjud emasligini tekshirishni o‘z ichiga oladi. Shu sababli tranzaksiya darhol amalga oshirilmaydi va vaqt talab qiladi. Ushbu bosqichda, shuningdek, tranzaksiya tezligini ko‘pincha belgilaydigan tarmoq komissiyasi undiriladi.

Tasdiqlangandan so‘ng, tranzaksiya boshqa tranzaksiyalar bilan birga blokga kiritiladi va blokcheynga qo‘shiladi.

5-bosqich: Yakunlanish

Tranzaksiya blokcheynga yozilgach, u “tasdiqlangan” hisoblanadi va qabul qiluvchi o‘z hamyonida mablag‘larni ko‘rishi mumkin bo‘ladi.

Kripto tranzaksiyalarining tarkibiy qismlari

Endi biz kripto tranzaksiyalarining qanday ishlashini tushunganimizdan so‘ng, uning barcha tarkibiy qismlarini batafsil ko‘rib chiqamiz. Nega bu muhim? Ushbu komponentlarning har birini tushunish sizning mablag‘laringizni qanday qilib tez, xavfsiz va anonim tarzda harakatlantirishni bilishning kalitidir.

Hamyon manzili

Hamyon manzili — bu kriptovalyuta o‘tkazmalari uchun manzil bo‘lib xizmat qiluvchi noyob belgilar qatori. Uni raqamli hisob raqamiga o‘xshatishingiz mumkin. Har bir hamyonda jamoat manzili va xususiy kaliti mavjud:

• Jamoat manzili — qabul qiluvchi jo‘natuvchiga taqdim etadigan noyob raqam. U kriptovalyutani qabul qilish uchun ishlatiladi va omma bilan xavfsiz tarzda bo‘lishilishi mumkin.
• Xususiy kalit — tranzaksiyalarni imzolash va hamyon bilan bog‘liq kriptovalyutaga egalik qilishni tasdiqlash uchun ishlatiladi. Bu maxfiy ma’lumot bo‘lib, xavfsiz saqlanishi kerak.

Siz kriptovalyutani yuborayotganda, qabul qiluvchining jamoat hamyon manzilini kiritasiz. Tranzaksiya ushbu manzil yordamida tekshiriladi va to‘g‘ri yo‘naltirilishini ta’minlaydi.

Xesh

Tranzaksiya xeshi, odatda TxHash deb ataladi, bu blokcheyn tizimida har bir tranzaksiya bajarilganida yaratiladigan noyob identifikator. Bir marta tasdiqlangandan so‘ng, tranzaksiya identifikatori (TxHash) o‘zgarmas bo‘lib qoladi va tranzaksiya yozuvining haqiqiyligini va o‘zgarmasligini ta’minlaydi. U tranzaksiya haqidagi asosiy ma’lumotlarni, masalan, ishtirokchi hamyonlarning manzillarini, o‘tkazilgan mablag‘ni, aniq vaqt va sanani hamda joriy holatini o‘z ichiga oladi. Bu esa blokcheyn kuzatuvchilar yordamida tranzaksiya jarayonining har bir bosqichini kuzatishga imkon beradi.

Komissiyalar

Kriptovalyuta tranzaksiyalari komissiyani talab qiladi, bu maynerlarga yoki tranzaksiyani qayta ishlash va tasdiqlash bo‘yicha tasdiqlovchilarga to‘lanadi. Ushbu komissiyalar bir nechta vazifalarni bajaradi:

• Maynerlar/tasdiqlovchilar uchun rag‘batlantirish: komissiyalar maynerlarni (PoW mexanizmi) yoki tasdiqlovchilarni (PoS mexanizmi) o‘z resurslarini tranzaksiyalarni tasdiqlash va blokcheynga qo‘shishga bag‘ishlaganlari uchun mukofotlaydi.
• Tranzaksiya ustuvorligi: ba’zi tarmoqlarda komissiya tranzaksiyaning qayta ishlanish tezligiga ta’sir qilishi mumkin. Yuqori komissiyalar odatda maynerlarni ushbu tranzaksiyani birinchi bo‘lib qayta ishlashga undaydi, bu esa tasdiqlash vaqtini tezlashtiradi.

Komissiyalar blokcheyn tarmog‘ining bandligiga qarab o‘zgarishi mumkin. Masalan, faoliyat yuqori bo‘lgan davrlarda Ethereum tarmog‘ida komissiyalar oshib, tezkor ishlov berishni rag‘batlantirishi mumkin.

Tasdiqlar

Tranzaksiya tarmoqda boshlatilgan va uzatilganidan so‘ng, u to‘liq amalga oshirilishidan oldin tasdiqlanishi kerak. Tasdiqlash — bu maynerlar yoki tasdiqlovchilar tranzaksiya haqiqiyligini tekshirib, uni blokcheynga qo‘shadigan jarayon.

• Dastlabki tasdiqlash: mayner tranzaksiyani tasdiqlab, uni blokka qo‘shganda, tranzaksiya birinchi tasdiqni oladi.
• Qo‘shimcha tasdiqlar: blok blokcheynga qo‘shilgandan so‘ng, keyingi bloklar unga ulanib, ko‘proq tasdiqlar beradi. Ko‘proq tasdiqlar odatda tranzaksiya bekor qilinishi ehtimolini kamaytiradi.
• Yakuniy tasdiq: ko‘pchilik kriptovalyuta tarmoqlarida tranzaksiya 6 tasdiqdan keyin qaytarib bo‘lmas va to‘liq tasdiqlangan hisoblanadi. Ammo ba’zi tarmoqlarda xavfsizlik modeliga qarab ko‘proq yoki kamroq tasdiqlar talab qilinishi mumkin.

Ushbu asosiy komponentlar — hamyon manzili, xesh, komissiyalar va tasdiqlar — kriptovalyuta tranzaksiyalarining yaxlitligi, xavfsizligi va ishonchliligini ta’minlaydi hamda raqamli valyutalarni qo‘llab-quvvatlaydigan markazlashmagan tarmoqlarning asosi hisoblanadi.

Ushbu maqola foydali bo‘ldimi? Kripto tranzaksiyalarining nechta elementi borligini bilarmidingiz? Agar sizda qo‘shimcha savollar bo‘lsa, ularni izohlarda yozib qoldiring!