Kriptovalyuta Olamida DeFi nima

Markazlashmagan moliya (DeFi) foydalanuvchilarga vositachilarsiz savdo qilish va kriptovalyutadan daromad olish imkonini beradi. Bu an’anaviy moliyaviy tizimga teskari bo‘lib, foydalanuvchilarga o‘z aktivlari ustidan to‘liq nazorat beradi. Ushbu maqolada biz DeFi tushunchasini batafsil ko‘rib chiqamiz va ushbu rivojlanayotgan sohada faoliyat boshlashni rejalashtirganlar uchun mashhur DeFi platformalari va tokenlariga misollar keltiramiz.

Markazlashmagan moliya (DeFi) nima?

Markazlashmagan moliya, qisqacha DeFi — bu foydalanuvchilarga vositachilarsiz mablag‘larni boshqarish imkonini beruvchi blokcheynga asoslangan moliyaviy ekotizimdir. Boshqacha aytganda, ular banklar yoki to‘lov tizimlarisiz kripto bilan savdo qilish, qarz berish, qarz olish va boshqa jarayonlardan foydalanish imkoniga ega bo‘ladilar. Oddiy vositachilar o‘rnini smart-kontraktlar (o‘z-o‘zini bajaruvchi dasturlar) egallaydi va ular tranzaksiyalarni avtomatik bajaradi.

DeFi qanday ishlaydi?

DeFi blokcheyn texnologiyasidan foydalanadi: foydalanuvchi DeFi platformasi bilan o‘zaro aloqada bo‘lganda (masalan, birjada kriptovalyuta savdosi qilganda), tranzaksiya blokcheynda yoziladi, bu esa uning shaffofligi va xavfsizligini ta’minlaydi. Har kim bu tranzaksiyalarni kuzatishi mumkin, ammo hech kim foydalanuvchi faoliyatini nazorat qila olmaydi.

Smart-kontraktlarga kelsak, ular foydalanuvchilarga o‘z aktivlari ustidan to‘liq nazorat beradi. Bu kod orqali tizimni himoya qilish natijasida amalga oshadi — ko‘plab ilovalar, jumladan, birjalar, qarz protokollari va daromad keltiruvchi platformalar aynan shu kodlar asosida ishlaydi. Foydalanuvchilar kripto hamyonlar (masalan, Cryptomus hamyoni) orqali smart-kontraktlarga ulanadi, kerakli xizmatni tanlaydi (masalan, steyking) va protokollar bilan o‘zaro ishlaydi. Bu peer-to-peer modeli DeFi’ning butun dunyo bo‘ylab 24/7 ishlashini ta’minlaydi.

Eng mashhur DeFi platformalari

Ba’zi DeFi platformalari ekotizimda muhim o‘rin egallagan — ular quyidagilar:

• Aave. Bu markazlashmagan qarz berish protokoli bo‘lib, foydalanuvchilar kriptovalyuta kreditlari olishi mumkin.

• MakerDAO. DAI stablecoin asosidagi protokol; foydalanuvchilar smart-kontraktlarda kripto garovini bloklab tokenlar hosil qiladi.

• Compound. Algoritmik pul bozori protokoli, foydalanuvchilar taklif va talab asosida shakllangan foiz stavkalarida kripto aktivlarni qarz olishi yoki berishi mumkin.

Shuningdek, DeFi’da keng qo‘llaniladigan bir nechta markazlashmagan birjalar mavjud. Mashhurlari — Uniswap va SushiSwap, ular tranzaksiyalarni amalga oshirish uchun o‘z tokenlariga ega.

DeFi tokenlari nima?

DeFi o‘z tokenlariga ega — ular platformalar va protokollarning ishlashini ta’minlaydigan kriptovalyutalardir. Ular turli maqsadlarda ishlatiladi: komissiyalarni to‘lash, steyking mukofotlari, boshqaruv (ovoz berish) va likvidlik ta’minlash.

Mana bozordagi eng mashhur DeFi tokenlari:

1. UNI (Uniswap). Shu nomdagi markazlashmagan birja tokeni bo‘lib, protokoldagi o‘zgarishlar bo‘yicha ovoz berishda ishlatiladi.

2. AAVE (Aave). Ushbu token Aave qarz berish protokolida boshqaruv va steyking uchun ishlatiladi, shuningdek, komissiyalarni kamaytirish va platforma xavfsizligini ta’minlashda foydali.

3. MKR (MakerDAO). Token Maker protokolini boshqaradi, u DAI stablecoin chiqaradi va egalariga tizim parametrlariga ovoz berish huquqini beradi.

4. COMP (Compound). Ushbu token Compound qarz berish va olish platformasida ishlatiladi, egalariga qaror qabul qilishda ta’sir o‘tkazish imkonini beradi.

5. CRV (Curve DAO Token). Curve Finance stablecoin birjasining ishlashini ta’minlaydi va boshqaruv hamda steyking mukofotlari uchun ishlatiladi.

Markazlashmagan va an’anaviy moliya taqqoslanishi

Keling, markazlashmagan va an’anaviy moliyani yonma-yon taqqoslaymiz. Ikkalasining umumiy maqsadi — moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish, tizim qoidalariga rioya qilish va ayrim xatarlarni qabul qilishdir.

Ammo farqlar ham ko‘p. Quyidagi jadvalda ularni ko‘rib chiqing:

DeFi xavflari

DeFi katta imkoniyatlar bilan birga bir qator xatarlarni ham o‘z ichiga oladi. Ekotizimga kirishdan oldin ularni yodda tuting:

• Smart-kontraktlarning zaifligi. DeFi platformalari kodga tayanadi, undagi xatolar mablag‘ yo‘qotilishiga, zaifliklar esa xakerlik hujumlariga olib kelishi mumkin.

• Bozor o‘zgaruvchanligi. Kripto narxlari doimiy o‘zgaradi, har bir platformaning o‘z kursi bo‘lishi mumkin; bu ish jarayonini murakkablashtiradi.

• Noaniq tartibga solish. Hukumatlar DeFi bilan bog‘liq qonunlarni ishlab chiqishmoqda, shuning uchun ayrim hududlarda mavjudlikka ta’sir qilishi mumkin.

• Foydalanuvchi xatolari. DeFi’da foydalanuvchilar o‘z hamyonlari va maxfiy kalitlari uchun javobgardir, kirish imkonini yo‘qotsa, mablag‘larini butunlay yo‘qotadi.

Xatarlarni kamaytirish uchun ishonchli platformalardan foydalanish muhim. Masalan, Cryptomus KYC jarayonlari va shifrlash texnologiyasi orqali firibgarlikning oldini oladi, AML talablariga rioya qiladi va qo‘shimcha himoya uchun ikki faktorli autentifikatsiya (2FA) imkonini beradi.

DeFi — bu mablag‘larni boshqarishning qulay usuli. U foydalanuvchilarga o‘z mablag‘lari ustidan to‘liq nazorat beradi va tranzaksiyalarni osonlashtiradi, ammo shu bilan birga, ularni o‘zlari oldini olishlari kerak bo‘lgan xatarlarni ham o‘z ichiga oladi.

Markazlashmagan moliya haqida savollaringiz bormi? Izohlarda yozing!